Wat een vreemd boek is dit! Subversief, absurd, experimenteel, radicaal, therapeutisch, knotsgek. Een mislukte Poolse schrijver die dierenarts had willen worden komt terecht in een psychiatrisch ziekenhuis in België, 'een gastvrij land dat al een jaar zonder regering zit'. Zijn naam is onuitspreekbaar: Czesław Przęśnicki. Zijn eerste boek, geschreven in het Antarctisch (een taal die niet bestaat), was een flop. Zijn tweede (over een stuntman) schrijft hij in de badkamer van de cel waarin hij is opgesloten samen met een priester die geobsedeerd is door concentratiekampen, communistisch Oost-Europa en vogels. Bij gebrek aan iets anders schrijft Czesław op een oud exemplaar van De Standaard.

Hij werd geïnterneerd omdat hij schrijft in talen die niet zijn moedertaal zijn - uiterst onbeschoft volgens de psychiaters. Herhaaldelijk vernemen we wat voor een beroerd seksleven de man, die homoseksueel is, heeft. Ieder hoofdstuk verloopt op dezelfde manier: de schrijver ontwaakt na een bizarre seksdroom waarin de Poolse paus, Karol Wojtyla, vaak een kapitale rol speelt, en eindigt met een injectie van de psychiater. Overdag wordt hij bevangen door emotionele herinneringen aan zijn ontmoetingen met dode schrijvers, die nagenoeg allemaal gemeen hebben dat ze niet in hun vaderland woonden en in een vreemde taal schreven of daar ernstig over nadachten. Of die dat juist niét deden. Zo passeren onder anderen Vladimir Nabokov, Samuel Beckett, Jerzy Kosinski, Emile Cioran, Walter Benjamin, Joseph Conrad, Eugène Ionesco en Georges Simenon de revue. Onder hen opvallend veel zelfmoordenaars.

De belangrijkste Pool in het lijstje is Witold Gombrowicz. Hij schreef romans, verhalen, theater en dagboeken in het Pools, hoewel hij in Argentinië en later in Frankrijk woonde, waar hij ook begraven is. Gombrowicz was een geniale absurdist, een melancholieke provocateur. Het duurt even voor je in zijn werk komt, maar als dat eenmaal gebeurd is, laat hij je nooit meer los. Net zoals dit boek, dat overigens een motto van Gombrowicz heeft.

Hond en kat

Stilistisch doet De palimpsesten geregeld denken aan Een oude geschiedenis van Jonathan Littell, de schrijver van de gruwelijk mooie bestseller De welwillenden. Ook dat boek is gecomponeerd volgens een strak ritme, met repetitieve, schijnbaar banale, bijna obsessionele verhaallijnen. Littell is niet vies van provocatie en wreedheid, Lun etaleert ze minder expliciet.

De vraag is waar het allemaal over gaat. Niets is al te duidelijk, maar vooral: niets is eenduidig. De titel slaat op hergebruikt perkament, papier dus dat diverse lagen tekst bevat, die je moet afschrapen. Deze roman stikt dan ook van de verwijzingen. Is dit een boek over schrijvers, een boek over het schrijven van boeken? Over de kwelling en het genot ervan? Over de absurditeit van de genialiteit? Het boek dient zich aan als een absurdistische ideeënroman. Het bizarre gebeurt, en het gebeurt op een waarachtige manier, zoals bij Kafka. Het gaat ook over taal. Wat is moedertaal? Hoe verandert taal de waarneming? Verandert iemand door in een andere taal te schrijven? De schrijver - het ik-personage of Lun? - vergelijkt de eigen taal met een hond die onvoorwaardelijk trouw is en een vreemde taal met een kat die baadt in zelfgenoegzame arrogantie.

Obsessioneel

Gaat dit verhaal over het feit dat literatuur gevaarlijk is? Een stunt die moet worden uitgevoerd door een 'literatuur-stuntman'? 'Elk boek moet een gevaar zijn', laat de schrijver Cioran zeggen.

Misschien is dit boek vooral een pleidooi tegen nationalisme en patriottisme, tegen het idee dat de ene taal (een uiting van identiteit) beter is dan de andere, of het idee dat een naam die buitenlands klinkt per definitie minderwaardig is.

De palimpsesten is een satire op de migratiegeschiedenis van Europa. Lun is ervaringsdeskundige. Ze is afkomstig uit Polen, studeerde in Spanje en woont in België. Ze vertaalt uit het Engels, Frans, Spaans, Catalaans, Italiaans, Roemeens en Pools. Momenteel studeert ze Nederlands. Haar roman schreef ze in het Spaans.

Dit boek zal niemand koud laten. Leg je het weg, dan komt het vanzelf terug, omdat het obsessionele karakter van het verhaal de nieuwsgierigheid prikkelt.

Vertaald door Lisa Thunnissen, Pluim, 142 blz., 19,99 €.

Verberg tekst

Wie elke nacht van Karol Józef Wojtyla droomt, beter bekend als paus Johannes Paulus II, zit waarschijnlijk wel op zijn plaats in de psychiatrie. Misschien ligt het aan zijn religieuze kamergenoot, misschien ligt het aan het feit dat hij stapelgek is. Aan waanbeelden in elk geval geen gebrek: de patiënt in kwestie beweert dat hij met Ernest Hemingway samenwoonde en een vampierenroman in het Antarctisch schreef maar verbannen werd door de lokale schrijversbond en zo in een Luikse inrichting belandde. Tijdens de gesprekken met zijn psychiater komt de volledige wereldliteratuur, van Beckett tot Nabokov, op bezoek, en de dag eindigt met een kalmeermiddel.

Tot zover De palimpsesten , het afgeraffelde debuut van de Poolse Aleksandra Lun. Op de achterflap prijken woorden als ‘wervelend’ en ‘geestig’, maar ‘saai’ en ‘belegen’ had ook gekund. Met elke literaire grootmeester die Lun vermeldt, groeit de ergernis: had ik maar een klassieker gelezen in plaats van dit geraaskal.

Goeie titel wel. Als je de drukinkt wegschraapt, hou je een handzaam notitieboekje over.

Uitgeverij Pluim (oorspronkelijke titel: Los palimsestos), 142 blz., € 19,99.

Verberg tekst

Een Poolse schrijver zit in een psychiatrische inrichting in Luik. Tijdens zijn behandelsessies wil de arts van dienst hem door middel van de bartlebiaanse therapie genezen van het in het buitenlands schrijven syndroom. De auteur schrijft namelijk in het Antarctisch, een taal die hij heeft gestudeerd toen hij in Antarctica woonde. Terwijl hij per sessie iets vertelt over zijn leven en hoe hij daar is gekomen, komen bekende auteurs die ook schrijven in een taal die niet hun moedertaal is, langs om de arts te overtuigen van de voordelen van het schrijven in een andere taal. Wanneer de schrijver zijn levensverhaal heeft verteld, komt er een onverwacht einde aan zijn therapie. De dokter is gevlucht, het ziekenhuis gaat op slot. Het land zit immers al een jaar zonder regering en heeft geen tijd en geld te besteden aan buitenlandse auteurs. Doldwaze roman vol literaire verwijzingen, citaten. Dit werk is de eerste Spaanstalige roman geschreven door de Poolse schrijfster (1979), die woonachtig is in België. Heerlijk chaotisch, vol humor en wijze filosofische lessen over literatuur en schrijverschap. Verberg tekst