Sommige auteurs schrijven steeds hetzelfde boek, andere doen hun best om telkens iets nieuws te verzinnen. Andrés Barba behoort tot de tweede soort. De Madrileense schrijver, die in 2001 doorbrak met Het ­zusje van Katia, rekende in de bekroonde roman Republiek van licht af met de mythe van de kinderlijke onschuld, met over­donderend succes. En aangezien Barba er de man niet naar is om verder te teren op een beproefde succesformule, gooide hij het roer vervolgens helemaal om. In Het ­leven van Guastavino en Guastavino waagde hij zich aan een biografie, maar dan wel eentje van de eigenzinnige soort. Elke levensbeschrijving, hoe goed gedocumenteerd ook, is onvermijdelijk fictie, luidt het in zijn woord vooraf, want een biograaf kent een mensenleven een vorm en be­tekenis toe die het in werkelijkheid niet heeft. Dat heeft de auteur geleerd van Jorge Luis Borges, door wie hij zich dankbaar heeft laten inspireren.

Schelmenroman

Het levensverhaal van Rafael Guastavino, bijgenaamd 'de bouwmeester van New York', heeft veel van een schelmenroman. De Valenciaanse architect, een tijdgenoot van Antoni Gaudí, arriveerde in 1881 ­samen met zijn jongste zoon in de Nieuwe Wereld, zonder een woord Engels te spreken en nadat hij in Spanje een bedrag ter waarde van veertigduizend dollar had achterovergedrukt. Aan gene zijde van de grote plas adopteerde de Spanjaard de techniek van het tamboerijngewelf, die in Europa al eeuwenlang werd toegepast, bracht op de tegels een laag portlandcement aan en voegde hier en daar wat ijzeren krammen toe. Vervolgens patenteerde hij deze middeleeuwse uitvinding alsof hij ze zelf had bedacht, en bracht hij zijn brandveilige bouwmethode aan de man in een land dat sinds de mythische brand van 1871 in ­Chicago als de dood was voor vuur. Zo kon het gebeuren dat een oplichter, half schurk en half genie, zijn architecturale stempel drukte op New York, een stad die verwoed op zoek was naar een identiteit. Toen hij in 1908 op 66-jarige leeftijd overleed, had hij een paar van de meest iconische gebouwen in de geschiedenis van de Noord-Amerikaanse architectuur op zijn naam staan.

De lezer krijgt maar liefst twee bio­grafieën voor de prijs van één. De zoon van Rafael Guastavino heette ook Rafael Guastavino, was eveneens architect en zette na zijn ­vaders dood de Guastavino Fireproof ­Construction Company voort, zodat hun levensverhalen weleens door elkaar worden gehaald. Die verwarring wordt door Barba bewust gecultiveerd. Guastavino ­senior en junior realiseerden samen bijna duizend bouwwerken, waaronder het Grand Central Station, de ingang van Carnegie Hall, het Museum of Natural History, de koepel van de Saint John the Divine, die van het Smithsonian en de Queensboro Bridge. De twee werden opgehemeld, vervolgens vergeten en ten slotte herontdekt als de grondleggers van de modernistische architectuur in de Verenigde Staten.

Waarheid

Terwijl het vermakelijke verhaal wordt ontrold, laat de auteur zijn gedachten gaan over de moeilijkheden en conventies die met het genre gepaard gaan, want in wezen is Het leven van Guastavino en Guastavino een biografie over de onmogelijkheid om een biografie te schrijven. En passant ­rekent hij ook nog af met de mythe van de American dream en het begrip nationale identiteit. 'We weten niets,' stelt de schrijver vast, en dat zinnetje is als een mantra door het hele boek geweven. Want wat is waarheid? We laten ons maar al te graag leiden door vermoedens en hypothesen, en we verdraaien en verfraaien dat het een lieve lust is, maar dat doet er eigenlijk niet toe, want uiteindelijk 'zijn leugens onthullender dan de waarheid en vast en zeker ook waarachtiger.' En dus kijkt Barba door de ogen van de Guastavino's naar het New York van toen, probeert hij zich in te leven in hun gedachtegang en hun gevoelsleven, tegen beter weten in, en fantaseert en veronderstelt hij erop los. Dat doet hij met een stilistische bravoure die je dezer dagen nog zelden vindt, aan de hand van een karrenvracht retorische trucs en de nodige herhalingen, want 'waarom moeite doen om een zin te herformuleren als de geschiedenis zelf geen moeite doet om te veranderen'?

Vertaald door Irene van de Mheen en Jos Kockelkoren, De Bezige Bij, 128 blz., 20,99 € (e-boek 11,99 €).

Verberg tekst

‘Je kunt van de biografie zeggen wat Borges van de barok zei: het is een genre dat zijn mogelijkheden heeft uitgeput en daarom grenst aan de karikatuur.’ Al in zijn voorwoord twijfelt Andrés Barba aan het opzet van zijn eigen boek. Een biografie schrijven van vader en zoon Guastavino lijkt een onmogelijke taak. Met de beschikbare informatie kun je namelijk meerdere levenslopen construeren, afhankelijk van hoe je het bronmateriaal schikt. Dus verontschuldigt Barba zich op voorhand: daar waar data ontbreken, zal fictie de leemtes vullen. Op zich een legitieme spreidstand voor een romancier, alleen jammer dat Barba op die manier tussen twee stoelen in kukelt. Het nieuwe boek van Andrés Barba, nochtans auteur van het verbluffende Republiek van Licht , is uiteindelijk noch biografie, noch roman.

Het verhaal van vader Guastavino bevat nochtans voldoende materiaal voor een schelmenroman. De man die in 1881 Valencia ontvlucht, samen met zijn gelijknamig zoontje Rafael en 40.000 dollar, de opbrengst van een sluwe zwendel. De Spaanse avonturier die zich in New York opwerkt tot een toonaangevend architect (die vooral beroemd zal worden door zijn tamboerijngewelven). De immigrant die de American dream vormgeeft. Je hoeft zelfs geen stedenbouwkundige te zijn om zijn signatuur te herkennen – je vindt zijn imposante gewelven terug in het Grand Central Station in New York, in de Boston Public Library en in het Hooggerechtshof in Washington. Guastavino senior patenteert ook een terracottategel met een grote draagkracht, maar ondanks zijn octrooi blijkt hij geen zakelijk genie. Best indrukwekkend voor iemand die niet over een diploma beschikt, zich overal binnen bluft en aannemers overtuigt met loze beloftes over lage bouwkosten. Tel daar nog wat flamboyant gedrag en een turbulent liefdesleven bij, en je zou een zinderend personage kunnen neerzetten.

Maar Barba weifelt te veel. Zijn tekst wemelt van de voorwaardelijke wijs. Het zou kunnen dat, we moeten ons voorstellen dat, naar het schijnt zou... Alsof Barba terugdeinst voor zijn eigen verdichting. De Spaanse schrijver krijgt zijn twee hopen bouwmateriaal – gortdroge feiten en poëtische zinnen – niet aan elkaar gecementeerd. Halverwege lijkt hij zijn eigen falen onder ogen te zien: ‘Dit laakbare boek hangt met leemtes en lapmiddelen aan elkaar.’

Jammer, temeer omdat de verwachtingen na Republiek van licht zo hooggespannen waren. Terug naar de tekentafel, en duimen voor een heropstanding.

*

De Bezige Bij (oorspronkelijke titel: Vida de Guastavino y Guastavino), 128 blz., € 20,99.

Verberg tekst

Een biografische historische novelle over architectuur, maatschappelijk succes en de complexe relatie tussen een vader en zoon. Zonder een woord Engels te spreken, maar met veertigduizend dollar op zak, reist de Valenciaanse architect Rafael Guastavino in 1881 samen met zijn zoon naar New York om de bijzondere techniek van het tamboerijngewelf te patenteren. Rafael werkt aan iconische gebouwen als het Grand Central Station en de St. John the Devine, en wordt tegen alle verwachtingen in een nationaal icoon. Zijn zoon zet alles op alles om zijn vader niet alleen te evenaren, maar hem zelfs te verpletteren met zijn eigen succes. ‘Het leven van Guastavino en Guastavino’ is in een soepele, poëtische stijl en met gevoel voor ironie geschreven. Met name geschikt voor een literaire lezersgroep. Andrés Barba (1975) is een Spaanse romancier, dichter en essayist. Met zijn romans won hij diverse prijzen, waaronder de prestigieuze Premio Heralde de Novela. In 2020 verscheen de vertaling van de veelgeprezen novelle 'Kleine handen'. Verberg tekst