De Duitse jurist Bernhard Schlink (°1944) brak in 1995 internationaal door met De voorlezer, over een puber die verliefd wordt op een twintig jaar oudere vrouw en later ontdekt dat zij bewaakster was in de concentratiekampen. Het boek klom de bestsellerlijst van The New York Times in, won prijzen en kreeg een verfilming (The Reader) met Kate Winslet in de hoofdrol.

Geprezen titels volgden, zoals De thuiskomst (2006) en Het eerste weekend (2008), waarin de beladen geschiedenis van Duitsland ook weer een rol speelde. In De vrouw op de trap focust Schlink op het intieme verleden van zijn protagonist.

Femme fatale

De verteller, een senior advocaat in een succesrijk Duits kantoor, is in Sydney om een bedrijfsfusie te regelen. Tijdens een museumbezoek stoot hij op De vrouw op de trap, een verloren gewaand schilderij van de wereldvermaarde (fictieve) kunstenaar Karl Schwind.

Het doek en de naakte blondine die erop figureert, Irene, waren veertig jaar geleden de spil van een intrige waarin de verteller ook verwikkeld was. Haar man, de gehaaide ondernemer Peter Gundlach, had het portret op de trap door de toen nog onbekende Schwind laten maken. Toen zij hem verliet voor Schwind, bracht hij als wraak beschadigingen op het doek aan, die Schwind moest herstellen.

De mannen sloten ten slotte een pact en lieten de verteller - toen een piepjonge advocaat - een contract opstellen: Gundlach zou Irene terugkrijgen en Schwind kreeg zijn doek. Femme fatale Irene had de advocaat inmiddels evenwel veroverd. Hij hielp haar het schilderij te stelen, waarna zij met het doek van het toneel verdween. Drie mannen bleven radeloos achter.

Een mooie vrouw met een duister kantje, een verteller die zich aan haar overgeeft zonder dat hij iets over haar weet, een verleden dat opspeelt: het begin van De vrouw op de trap doet denken aan het werk van de nieuwe Nobelprijswinnaar Literatuur Patrick Modiano. Terwijl Irene bij Modiano wellicht een verleidelijke schim zou blijven, is dat hier niet het geval. Ze blijkt nog te leven, en onze verteller vindt haar terug in een beschermd natuurgebied ten noorden van Sydney, waar ze zich schuilhoudt voor de autoriteiten. Als ook Schwind en Gundlach zich daar aanmelden, wordt duidelijk dat Irene het weerzien zorgvuldig heeft georkestreerd. Ze houdt 'haar' drie mannen een spiegel voor.

Mijmeren

De vrouw op de trap is een interessante roman die vragen oproept en aantoont hoe ieder van ons door een welbepaalde perceptie wordt gestuurd. Soms zijn de personages al te stereotiep, en de verteller maakt een aantal ongeoorloofde zijsprongen, maar we krijgen ook veel fraais te lezen: mooie mijmeringen over hoe onze blik verandert bij het ouder worden en over hoe onze kleine nederlagen ons kwellen als 'splinters in ons vlees'. Naar het einde toe verrast Schlink ons met een ingenieus verhaal in het verhaal.

Wie na afloop nieuwsgierig is naar het mysterieuze doek waar de roman rond draait, hoeft maar even te googelen. Karl Schwind is een verzinsel, lezen we in het nawoord, maar het schilderij bestaat en staat al jaren als ansicht op Schlinks bureau.

Bij aankoop van De vrouw op de trap ontvangt u gratis een exemplaar van De voorlezer. Enkel bij uw Confituurboekhandel. www.confituurboekhandels.be.

Bernhard Schlink, De vrouw op de trap, Cossee, 222 p., 19,90 euro. Vertaling: Gerda Meijerink.

ANNICK VANDORPE ■

Verberg tekst

Gaea Schoeters

Wanneer Bernhard Schlink (70) komt binnengewandeld bij zijn uitgeverij Cossee in Amsterdam, bekijkt hij eerst snel de promo-affiche voor zijn nieuwe boekDe vrouw op de trap. 'Loopt die foto door op de achterkant? Zien we daar haar gezicht?' Een perfectionist verraadt zich.

Vanuit zijn zeteltje zal hij me het hele gesprek aandachtig blijven aankijken. Ook tijdens de stiltes die hij na elke vraag laat vallen, om ze vervolgens weloverwogen te beantwoorden. In dat nadenken toont zich de rechter, want naast auteur is Schlink ook hoogleraar staats- en bestuursrecht en rechtsfilosofie. Maar bovenal is hij een rasverteller, die in al zijn verhalen een dosis Duitse geschiedenis meeneemt.

'Ik ben ervan overtuigd dat je persoonlijke en collectieve geschiedenis niet van elkaar kunt loskoppelen; om iets van de wereld te begrijpen, moet je de geschiedenis begrijpen. Ik ben erdoor geboeid geraakt tijdens de wandelingen die ik met mijn grootvader maakte als kind; voor hem was geschiedenis een immense schat aan verhalen. Hij was dol op militaire geschiedenis en tekende met zijn stok hele schema's van veldslagen op het pad. Bovendien zijn wij, Duitsers, zo beladen met geschiedenis. Wat is er gebeurd, waarom is het gebeurd? Om die vragen kunnen we niet heen.'

Precies die precaire vragen pakte hij aan inDe voorlezer (1995); de verfilming met Kate Winslet en Ralph Fiennes in 2008 maakte van Bernhard Schlink in één klap een bestsellerauteur. De roman schetst een romance tussen een schooljongen en een oudere vrouw; als hij haar jaren later terugziet, blijkt ze een naziverleden te hebben. Schlink had zijn thema te pakken. Hoe leeft de naoorlogse generatie met het besef dat diegenen van wie ze hielden nazi's waren? Ook in zijn nieuwe boek is die geschiedenis binnengeslopen.

De studentenopstanden van de jaren 60 zijn een keerpunt in het leven van alle hoofdpersonages. Hoe belangrijk was die periode voor u?

'Het was een cruciale tijd. Ik ken niemand van mijn generatie die er niet op een of andere manier bij betrokken was. We realiseerden ons allemaal dat iemand van wie we hielden, iemand die we bewonderden, een vader, een oom, een leraar, betrokken was geweest bij het Derde Rijk. Daarmee in het reine komen was een deel van die ervaring. Tegelijkertijd was het een poging om de wereld beter te maken, om te breken met het verleden en uit de schaduw van dat verleden te treden.'

'Hoewel we in zekere zin gefaald hebben en sommigen het heel foute pad van het terrorisme opgingen, denk ik toch dat Duitsland als gevolg van die tijd verbeterd is. De maatschappij is opener geworden, de politiek transparanter. Waar mijn generatie gefaald heeft, is dat we vaak te hard geoordeeld hebben; we hadden het gevoel dat we het morele gelijk aan onze kant hadden, ook als dat niet zo was. Veel fouten die na de hereniging van Duitsland gemaakt werden, hebben daarmee te maken. We dachten: nu gaan we de fouten van onze ouders rechtzetten. Zij braken niet met het naziverleden, maar wij gaan de Stasi aanpakken. In het gemak waarmee we het Oosten veroordeelden, zaten we fout.'

Het collectieve, historische verleden van de personages speelt slechts een zijdelingse rol; hun persoonlijke verleden staat centraal. In de nieuwe roman draait alles om een schilderij: een zakenman geeft een schilder de opdracht zijn vrouw te portretteren die naakt de trap afdaalt. Als zij voor hem haar man verlaat, wordt de discussie over het eigendomsrecht van het schilderij een metafoor voor hun gevecht om de vrouw. Ook de advocaat die moet bemiddelen wordt hopeloos verliefd op haar, en slaagt er de rest van zijn leven niet meer in haar te vergeten.

Al op de eerste bladzijde herkende ik het fotoschilderij 'Ema' van Gerhard Richter.

'Ik heb die Richter in de vroege jaren 90 in Keulen gezien en er een prentbriefkaart van gekocht, omdat ik het zo mooi vond. Dat staat op mijn bureau en maakt al lang deel uit van mijn dagelijkse leven als schrijver. Dus zodra ik begon te schrijven over "een schilderij", werd het vanzelf dat schilderij.'

'De manier waarop die vrouw de trap afloopt, heeft iets heel mysterieus, ze zweeft bijna van die trappen en straalt tegelijk iets sensueels uit; die combinatie van lichtheid en kracht is de charme van het beeld. Gewoon door ernaar te kijken, komen er vanzelf allerlei verhalen in je op: wat gaat ze doen eenmaal ze beneden is, loopt ze naar een man toe, loopt ze naar mij toe.'

Veertig jaar later duikt het schilderij op in Australië, en brengt de drie mannen en de vrouw opnieuw bij elkaar. De confrontatie dwingt hen terug te blikken op hun leven, een balans op te maken. Wat hebben ze met hun leven gedaan?

Als de personages elkaar opnieuw ontmoeten, zijn het zestigers. Is dit een boek over ouder worden, en hoe dat onze manier om naar het leven te kijken verandert?

'Absoluut. Ik word ouder, ik ben oud.(lacht) Dus op dit moment in mijn leven kijk ik met veel interesse naar hoe ik verander. Waarvan word ik mij bewust waar ik me eerder niet bewust van was, wat valt nu buiten mijn aandacht dat vroeger belangrijk was? Het is een interessante tijd, ouder worden. Ik geloof ook echt dat mensen op elk moment in hun leven nog fundamenteel kunnen veranderen, dus daar wilde ik over schrijven.'

Hoe heeft ouder worden u veranderd?

'Ik denk dat ik meer begrijp. Ik heb ingezien dat mensen totaal anders kunnen zijn dan ik, en het dus geen zin heeft om hen te beoordelen binnen mijn eigen morele denkkader. Ik raak ook minder betrokken, mentaal en emotioneel; ik zie gewoon dingen gebeuren. En ik besef beter waar ik gefaald heb in mijn leven, waar ik anderen tekort heb gedaan.'

Ook uw hoofdpersonage moet de confrontatie aangaan met hoe hij zijn leven heeft geleefd.

'Bij hem wordt dat proces echt getriggerd door zijn ontmoeting met Irene, de vrouw die veertig jaar eerder zijn leven overhoop haalde. Hij is er nooit overheen geraakt hoe ze hem gebruikt en verlaten heeft; eigenlijk is hij al die tijd met haar blijven ruziën in zijn hoofd. Pas nu, nu hij haar terugziet, kunnen ze eindelijk praten.'

Zij geeft hem de kans om zijn leven te veranderen. Samen creëren ze een utopisch verleden, een gisteren dat nooit gebeurd is, maar had kunnen zijn.

'Het was vanaf het begin duidelijk voor mij dat een happy end er niet inzat; ze zouden niet samen gelukkig oud worden. Nochtans had dat gekund, want hij is weduwnaar en zij is vrij, maar ergens voelde ik dat ze weinig tijd zouden hebben samen. In die korte tijd willen ze samen zoveel mogelijk creëren. Daarom vraagt zij hem haar dat verhaal te vertellen, over hoe het had kunnen zijn, en maken ze dat samen af.'

Dat idee van dingen die anders hadden kunnen lopen is ook sterk aanwezig in uw korte verhalen. Waarom fascineert u dat zo?

'Als jurist was ik altijd erg gefascineerd door de theorie van de kennis, en een van de typische problemen is daar: "Als Caesar kieuwen had gehad, was hij dan een vis of betekent dat dat er mensen met kieuwen zijn?" Dat zijn twee volstrekt andere antwoorden. Als je één stukje uit de wereld trekt, en dat verandert, wordt alles mogelijk. Dat is toch fascinerend?'

'Maar misschien is het simpele antwoord: is dat niet de reden dat we lezen? En schrijven? Omdat we meer dan één leven willen? Liefst een dat niet te ver van ons eigen leven afstaat, zodat we onszelf er nog in kunnen voorstellen, maar tegelijk toch anders en uitdagend?'

Is dat verlangen naar alternatieve werkelijkheden wat u tot schrijven bewoog?

'Waarschijnlijk. Maar zelfs dat deed ik niet bewust. Ik heb gewoon altijd geschreven.'

U schreef uw eerste toneelstuk na een ruzie met uw broer toen u acht was. Andere kinderen zouden mokken.

'Ik ben al heel jong beginnen te lezen, dus het was een logische manier om me uit te drukken. Daarna ben ik blijven schrijven, vooral verhalen en slechte gedichten. Toen ik als jurist begon te publiceren, dacht ik dat dat mijn drang om te schrijven wel zou bevredigen, maar ik voelde al snel dat ik iets miste.'

Nu bent u bestsellerauteur. Hoe heeft het succes van 'De voorlezer' uw leven veranderd?

'Niet zo erg, eigenlijk. Als dat me op mijn twintigste was overkomen, had het heel mijn leven ondersteboven kunnen draaien, maar ik had al een leven, als hoogleraar en als rechter, dus het was gewoon een heerlijke extra.'

De verteller in het boek kiest zijn hele leven voor de veilige weg. Irene zegt hem dat ze op zoek was naar een man die alles wilde riskeren. Waar zit u op die schaal?

'Ik denk dat ik zeker niet mijn verteller ben, maar ik heb ook nooit de verleiding gevoeld om militant of terrorist te worden. Wat ik wel heb, is een absoluut basisvertrouwen in de mens en in de wereld waarin we leven. Dus ja, alleen al daardoor denk ik dat ik wel risico's neem.'

Gaea Schoeters ■

Verberg tekst

In dit nieuwste boek van de bekende Duitse schrijver en hoogleraar Rechten (1944) stuit een 57-jarige advocaat tijdens een werkbezoek aan Sydney onverwacht op een tot dan toe nooit geëxposeerd schilderij (cf. titel; de auteur ontkent enige relatie met het schilderij ‘Emma, naakt op een trap’ van de beroemde schilder Gerhard Richter) dat in zijn leven een belangrijke rol heeft gespeeld. Als jonge advocaat bemiddelde hij namelijk in een conflict tussen de schilder Karl Schwind en de rijke fabrikant Peter Gundlach en diens vrouw Irene (de geportretteerde) om het eigendomsrecht van het schilderij. Hij werd op slag verliefd op Irene en hielp haar het schilderij te bemachtigen, waarna ze meteen uit zijn leven verdween. Zijn oudere ik gaat weer op zoek naar Irene en vindt haar op een geïsoleerd liggend eiland voor de Australische kust. Hij ‘overleeft’ een confrontatie met Schwind en Grundlach en wordt de begeleider van de doodzieke Irene, die ten slotte door zijn afstandelijkheid heen weet te breken. De kritiek beschouwt deze roman als een geforceerd aandoend aftreksel van eerder werk (een liefdesverhaal wordt verbonden aan een juridische kwestie), maar de soepele stijl en het slotdeel, met daarin een ode aan het verhalen vertellen, maken veel goed. Vrij kleine druk en ruime interlinie. Verberg tekst