Saul Banner in Marie Kessels' nieuwe roman Veldheer Banner heeft parkinson. Zijn ledematen fladderen, dan weer bevriest hij, hij danst 'met de sierlijke schoonheid van een Balinese danseres' en is tegelijk een vogelverschrikker. Dagelijks levert hij strijd met zijn medicijnen, met wat hij niet meer kan, met zijn stem die wegvalt, zijn ongecontroleerde bewegingen, zijn geest die alle kanten op schiet, en met zijn dodelijke vermoeidheid, slaapaanvallen en huidpijn. Kessels (64) beschrijft hem door de ogen van zijn geliefde, de fotografe Dana Stromberg. Saul leeft met zijn vrouw en kinderen, maar ontsnapt geregeld uit het huiselijke stramien om in zijn appartement in de stad te lezen, te schilderen en Dana te ontvangen. Zij beweegt mee met zijn ziekte, en gaat steeds een stap verder in zijn verzorging. Naast minnaars zijn ze geestverwanten die discussiëren over alles: politiek, de gezondheidszorg, parkinson, het huwelijk, literatuur, de boodschappen en seks. Wat er in de soms maanden durende periodes waarin ze niet samen zijn, gebeurt, schrijft ze niet, maar doordat het boek begint en eindigt met de laatste keer dat ze elkaar zien, in het ziekenhuis, vermoedt de lezer dat Saul niet meer leeft.

Marie Kessels heeft een zwak voor personages met een gebrek en kan zich geweldig in hen verplaatsen; eerder schreef ze de betoverende roman Ruw over een blinde vrouw die het van haar tastzin hebben moet. Haar debuut Boa in 1991 ging al over een vrouw die zich niet aanpast aan de maatschappij: ze sluit zich een zomer lang op in haar huis en beschrijft nauwgezet wat er dan gebeurt met lichaam en geest. Kessels is als schrijver niet geïnteresseerd in de perfectie; juist de imperfectie van de mens lijkt haar te intrigeren en op te winden.

Ook Saul is, hoewel hij een burgerlijk leven leidt met zijn gezin en als docent aan de universiteit werkt, een onaangepaste. Door zijn ziekte, maar ook door zijn driften, zijn wil om uit te breken en nog wat van zijn leven te maken. De hersenziekte parkinson heeft te maken met dopaminegebrek en zorgt voor ernstige lichamelijke klachten, 'fragmentering van de persoonlijkheid', dementieverschijnselen en emotioneel en sociaal afwijkend gedrag. In Veldheer Banner worden allerlei mogelijke oorzaken - in de VS ziet men pesticiden als de ziekteverwekker - en verschijnselen aangestipt.

Roodhaartje

Geweldig is Kessels' laconieke en humoristische toon; alles is een avontuur dat aangegaan dient te worden. Dana is zo verliefd dat ze zich steeds aan Sauls grillen en dominantie onderwerpt. Zelfs als hij haar een gemeen briefje schrijft: 'Ik wil niet veel zeggen, maar zag het er niet altijd al naar uit dat je carrière nog eens op dood spoor zou raken?' ziet Dana dat als een teken van zijn 'hartstochtelijke betrokkenheid' bij haar. Soms krijgt hij een paniekaanval en stuurt haar bruusk weg. Ze voelt zich af en toe 'een idioot met mijn frasen over de bevrijdende kracht van de liefde en over zijn moed en zijn talenten'. Saul is té leuk en ze laat zich steeds weer ontbieden. Eigenlijk is Veldheer Banner één lang gesprek tussen beiden, een voortdurende en soms haperende stroom van vraag en antwoord, met af en toe wat uitleg, subtiel verweven, over de ziekte waar ze zich beiden noodgedwongen in verdiepen en over hun beider achtergrond. Dana brak begin jaren 80 met haar linkse milieu om kunstfotograaf te worden, en in het boek heeft ze niemand anders dan haar 'leveke' Saul, 'mijn kameraad en minnaar die drie jaar lang een storm door mijn leven blies', maar je vermoedt een ander leven achter haar woorden.

In Veldheer Banner draait alles echter om hém. Saul vertelt Dana alles, over zijn puberdochters die walgen van zijn parkinson, over zijn vrouw die hij soms wel wat aan wil doen… Als hij over zijn gevoelens en zijn jeugdtrauma's vertelt doet hij dat bij voorkeur met een zwart maskertje op, zodat hij vrijuit praten kan, in één grote narcistische woordenstroom vol grootspraak, zelfmedelijden en zelfspot. Ontroerend zijn de passages in Veldheer Banner over het gezamenlijke bezoek van Saul en zijn 'roodhaartje' aan de seksshop. Het is ongelooflijk knap van Kessels om van twee wonderlijke mensen op leeftijd die langs rekken met sm-speeltjes schuifelen geen treurige figuren te maken, maar juist helden die de draak blijven steken met de ziekte en vol ironie elkaars seksuele verbeelding blijven prikkelen. Saul is vóór alles Saul, met zijn grillige geest, zijn seksdrift, zijn ijsverslaving, zijn onhebbelijkheden, en dan pas de patiënt, die overal bij geholpen moet worden en zijn libido verloren heeft. Met Veldheer Banner brengt Kessels een hartverscheurende ode aan de liefde, aan de mens die achter de zieke zit, of, beter gezegd, die vóór de zieke uit struikelt.

De Bezige Bij, 382 blz., 22,99 € (e-boek 12,99 €)

Masquer le texte

Psychologische roman van Marie Kessels (1954), die in 1991 debuteerde en sindsdien een aantal belangrijke literaire prijzen won. Een thematiek die vaker door de auteur wordt behandeld, is die van de fysieke en mentale kwetsbaarheid in de moderne samenleving. Ook in deze roman staat dit thema centraal, in de vorm van universitair docent Saul Banner, de kleurrijke, eigenzinnige, erudiete man die liefdevol door ik-persoon en verteller Dana wordt geportretteerd. Saul kreeg op zijn vijftigste de diagnose Parkinson, en worstelt met de mate waarin die ziekte hem ervan weerhoudt de vrije geest te zijn die hij is. Met vallen en opstaan vieren Dana en hij het leven, de liefde, de kunsten en de wetenschappen, tegelijk klein en zo intens mogelijk. Wanneer Sauls gezondheid achteruit gaat en hij noodgedwongen terug moet naar zijn vrouw en kinderen in de provincie, verliezen Dana en hij elkaar uit het oog. Wat overblijft, is een uitzonderlijk rijk literair portret over de complexe mens achter een Parkinsonpatiënt. Een roman voor de fijnproever, een belangrijk boek. Masquer le texte

De schrijfster Marie Kessels (1954) heeft een bijzondere relatie met de moeizame kanten van het bestaan. Alleen al in haar drie laatste romans beschrijft ze steeds mensen met een handicap, die ze van heel nabij, bijna in hun huid kruipend volgt. In 'Ruw' (2010) waarvoor ze de Bordewijkprijs ontving, ging het om een blind geworden vrouw in wie ze zich op wonderbaarlijke wijze wist te verplaatsen, in 'Het lichtatelier' (2012) verhoudt een vrouw zich tot een harde man met epileptische aanvallen, in 'Brullen' (2015) ontmoeten we Dana, die aan een lawaaineurose lijdt. Dezelfde Dana komen we tegen in Kessels' jongste roman 'Veldheer Banner', over een liefdesstel van wie de man Parkinson heeft.

Saul Banner, academicus, heeft reeds op z'n 49ste de gevreesde ziekte gekregen maar wie denkt dat het hem volledig uitgeschakeld heeft zit ernaast. Hij huurt rond zijn zestigste een appartement, om naast zijn gezin van (tweede) vrouw en vier kinderen, zijn minnares, de kunstenares Dana te kunnen ontvangen, een twintig jaar jongere vrouw met wie hij lief en leed van zijn ziekte deelt en die hem grenzeloos liefheeft en bewondert. Het is aan Marie Kessels met haar sensuele, empathische stijl een welbesteed motief: de schoonheid van het gebrek. De grillige, nu weer eens levenslustige dan weer doodzieke Saul, is een soort held voor Dana, het voorbeeld van de mens op z'n grootst: kwetsbaar en sterk tegelijk.

Saul zelf is een bewonderaar van Ronald Reagan, vanwege diens kunst het volk een rad voor ogen te draaien, iets wat hem zelf ook goed afgaat, want en voor wie, zoals ik, geen ervaring heeft met Parkinsonpatiënten, lijkt het soms bijna een begeerde, hoogst interessante ziekte. Zelfs de nare kantjes - fysieke terugval, psychoses waarin de man onbeheerst zijn omgeving uitfoetert en eindeloze onhandigheid - worden door Dana ondergaan als ware het een boeiende choreografie: "Ik keek graag naar hem als hij zo stond te koken, met die merkwaardige gratie van de parkinsonmens die de rijkdom en de grilligheid van onze vanzelfsprekende bewegingen heeft teruggebracht tot het kale schema, maar daar dan weer de chaos en de wildheid van zijn overtollige bewegingen aan heeft toegevoegd."

'Veldheer Banner' is een monument voor de Parkinsonpatiënt, al neem ik aan dat je die ook in soorten en maten hebt, voor diens psyche vooral, maar het is ook op sommige momenten een polemische roman waarin de strijdbijl wordt opgenomen tegen de neurologische cultuur van tegenwoordig; met name de BDS, de diepe hersenstimulatie, een methode om met elektroden in de hersenen de hersenactiviteit te beïnvloeden, krijgt ervan langs. Het bevalt de hoofdpersonen maar niks dat de psyche tegenwoordig door het brein is vervangen. Voor Saul en Dana is het een uitgemaakte zaak dat je de zieke niet met electroshocks moet behandelen: "ze zijn aan het uitsterven, vrees ik, de pioniers en avonturiers die heel wat in de waagschaal hebben gesteld om het grensgebied tussen de psychologie, de psychiatrie en de neurologie voor ons te verkennen. Iemand als Todes, of de Russische Aleksander Lurya, of Oliver Sacks, souvereine en kritische erfgenamen van Sigmund Freud: zullen zij in dit nieuwe millennium nog opvolgers krijgen? Wie zullen ons er anders voor behoeden om te verleren onze ziektegeschiedenissen op welke manier dan ook in te bedden in ons levensverhaal, zodat we er niet te snel de regie over verliezen?"

'Veldheer Banner' is een roman over een grote liefde tussen twee geestverwanten maar het is ook vooral het verhaal over een intens beleefde ziekte, met alle hoogte- en dieptepunten die daarbij horen, de onhandige maar doorleefde seks, het verlangen om de dag met een levodopa-pilletje te beginnen, de soms vernederende, dan weer hilarische scènes in het publiek die de gelieven toch weer dichter bij elkaar brengt.

De manier waarop Kessels haar personages beschrijft doet me denken aan de romans van Frida Vogels, met hun nietsontziende eerlijkheid en oprechtheid. Fictie is bij beiden een pleidooi om echte levensvragen aan de orde te stellen. Dat maakt ook dat 'Veldheer Banner' en alle andere romans van Kessels niet makkelijk weglezen. Je moet bereid zijn mee te gaan in al haar minutieuze, nu eens analytische dan weer synthetische beschouwingskunst. Maar wie dat doet wordt rijk beloond.

De Bezige Bij; 384 blz. € 21,99

oordeel

Stelt minutieus, analytisch, en eerlijk levensvragen aan de orde.

Masquer le texte